Cechy rozpoznawcze

Błotniak łąkowy jest ptakiem drapieżnym o smukłej i eleganckiej sylwetce.
Ma długie i wąskie skrzydła. W locie patrolowym lata kołysząc się nisko nad polami i łąkami z typowo uniesionymi do góry (w kształcie rozwartej litery V) skrzydłami. Samce obserwowane z daleka wydają się bardo jasne, mają popielatoszary grzbiet, głowę i pierś. Białawy brzuch jest rzadko kreskowany. Skrzydła od spodu są białe, a przez ich środek biegną dwie czarne pręgi (często widoczna jest tylko jedna). Z resztą ciała mocno kontrastują czarne końce skrzydeł.
W locie na wierzchu skrzydeł widoczna jest czarna pręga.

Samice błotniaka łąkowego mogą być mylone z jastrzębiem. Mają jednak charakterystyczną dla błotniaków sylwetkę (długie i wąskie skrzydła oraz ogon) i można je zobaczyć tylko na terenach otwartych (nad polami i łąkami), nigdy w lesie. Samice mają brązowy grzbiet z widoczną białą plamą na kuprze (w kształcie półksiężyca), kremowy, brązowo kreskowany brzuch oraz prążkowane skrzydła i ogon.

U młodych ptaków przeważają ciemne barwy. Tułów i wierzch skrzydeł jest brązowy. Spód ciała rdzawy. Na głowie widoczna jest wyraźna ciemna plama uszna, biaława brew oraz plama pod okiem.

Siedlisko

Błotniak łąkowy występuje na terenach otwartych. Dawniej gnieździł się głównie na podmokłych łąkach w dolinach rzek i rozległych bagnach. Obecnie (na skutek zaniku jego naturalnych siedlisk), lęgi wyprowadza często w uprawach zbóż ozimych i rzepaku. Rozwój "polnej" populacji błotniaka łąkowego w Polsce obserwuje się od początku lat 80. Proces ten nasilił się szczególnie na początku lat 90. Obecnie w niektórych regionach kraju prawie 100% par wyprowadza lęgi w uprawach zbóż. Błotniaki łąkowe mogą gniazdować w luźnych koloniach. Ptaki żerują najczęściej na łąkach i pastwiskach. W dolinach rzecznych gniazda znajdują się najczęściej w trzcinowiskach oraz na nie koszonych łąkach, porośniętych turzycami, rzadką trzciną i wyższą roślinnością zielną.

Pożywienie

Podstawowym pokarmem błotniaka łąkowego są gryzonie polne (norniki i myszy). Dopełnieniem diety są podloty drobnych ptaków (m.in. skowronka, pliszki żółtej, świergotka łąkowego), duże owady (szarańczaki, chrząszcze, ważki), jaja ptaków oraz jaszczurki (zwłaszcza na południu Europy).

Biologia

Błotniak łąkowy jest gatunkiem wędrownym, zimuje w Afryce na południe od Sahary. Ptaki przylatują na lęgowiska od połowy kwietnia do połowy maja. Gniazdo na ziemi pod osłoną wyższych roślin buduje wyłącznie samica. Jest to niewielka czarka zbudowana z suchych źdźbeł trawy. W okresie od połowy maja do początku czerwca samica składa od 3 do 5 jaj, rzadziej 2 lub 6. Wysiadywanie zaczyna się już od pierwszego złożonego jaja. Młode wykluwają się więc w kilkudniowych odstępach. Pisklęta przebywają w gnieździe ok. 30 - 40 dni. Wylatują z gniazda od połowy lipca. Przez 2 tygodnie po wylocie są jeszcze dokarmiane przez rodziców. Efektywność lęgów jest dość niska i wynosi 1 - 2 młode na parę. Jest to spowodowane wysokimi stratami. Dorosłe osobniki opuszczają europejskie lęgowiska już od połowy sierpnia, a młode 2 tygodnie później.

W Europie Środkowej nastąpił spadek liczebności błotniaka łąkowego, głównie w wyniku przekształcania i zaniku jego naturalnych siedlisk (melioracja podmokłych łąk i bagien). Poza tym lęgi na polach zbóż i innych uprawach rolnych zagrożone SA na skutek mechanicznych zbiorów. W latach kiedy żniwa zaczynają się wcześniej duża część lęgów jest nieumyślnie niszczona. W ostatnich latach coraz większym zagrożeniem dla lęgów jest drapieżnictwo ze strony lisa.

Na zimowiskach w Afryce błotniakom lęgowym zagrażają niekorzystne zmiany zachodzące w siedliskach i masowe stosowanie toksycznych środków ochrony roślin. W Polsce błotniak łąkowy najczęściej występuje na Lubelszczyźnie, południowym i północnym Podlasiu oraz we wschodniej i południowej części Mazowsza. Jego populacja jest oceniana na 1200 - 1500 par.

Błotniak łąkowy jest objęty ochroną gatunkową. Jest gatunkiem rzadkim i zagrożonym, dlatego też został wpisany przez Komisję Europejską do Załącznika I (gatunki priorytetowe) Dyrektywy Ptasiej. W znaczący sposób ogranicza liczebność gryzoni polnych i szarańczaków. W sezonie lęgowym rodzina błotniaków zjada codziennie do kilkunastu norników, przyczyniając się tym samym do zmniejszenia strat polach.

Wyszukiwanie gniazd błotniaka łąkowego jest bardzo czasochłonne i wymaga od obserwatora pewnego doświadczenia - zwłaszcza znajomości zachowań gatunku. Początek poszukiwań zaczyna się już wiosną w maju, w momencie przylotu ptaków z zimowisk na lęgowiska. Po przylocie ptaki zajmują rewiry i intensywnie tokują. W tym okresie najlepiej jest je wykryć. Po dobraniu się w pary, samice wybierają miejsce na założenie gniazda. Od tego momentu aż do wyklucia się młodych wykrywanie jest utrudnione. Samice bardzo rzadko opuszczają gniazda, a samce rzadko przynoszą im pokarm. Dopiero po wykluci piskląt, co następuje zazwyczaj na przełomie czerwca i lipca, wykrycie gniazda staje się łatwiejsza. Wyszukiwanie gniazd polega w tym czasie na obserwacji pół i łąk (najlepiej z wyniesionego punktu tak, aby wzrokiem objąć jak największą powierzchnię). W momencie dostrzeżenia ptaka niosącego ofiarę należy śledzić kierunek lotu oraz miejsce, w którym ptak zasiada. Bardzo blisko gniazda dochodzi do przekazania ofiary. W miarę wzrostu piskląt pokarm jest przynoszony coraz częściej. Kontroli poddaje się wszystkie miejsca, w których wcześniej obserwowano tokujące pary, sparowane ptaki lub samice znoszące materiał na gniazdo. Niestety duża część par traci lęgi w wyniku drapieżnictwa lisa i działalności człowieka lub nie przystępuje do lęgów. Są to zazwyczaj ptaki młode.

Ochrona błotniaka łąkowego polega na współpracy przyrodników i rolników. Istotnym elementem działań ochronnych jest uświadamianie rolnikom pożytecznej roli błotniaka łąkowego w agrocenozach oraz potrzeby jego ochrony.